1-Eş Anlamlılık (Anlamdaş)
Yazılışları farklı olduğu halde anlamları aynı olan kelimelerdir.Yani kelimeler farklı ama insanlarda çağrıştırdığı anlam ve sözlükteki anlamı aynı olan kelimeler demektir.
Örnek:
Bir öğrenci bize şu cümleyi söylerse
Öğretmen bana soru sordu.
Başka bir öğrencide şu cümleyi söylerse
Öğretmen bana sual sordu
Biz her ikisinden de aynı anlamı çıkarırız.Kelimeler farklı ama bizde çağrıştırdığı anlamı aynıdır.
Bu görevi sana verdim.
Bu vazifeyi sana verdim.
Yine bu cümleleri söylediğimiz kişiler aynı şeyi anlar.
Öğretmen-Muallim
Ak-beyaz
Tabure-Sandalye
Birey-Fert
2-Sesteş Kelime(Eş Seslilik)
Adı üzerinde yazılışı aynı olan ama anlamları farklı olan kelime demektir.Yani kelimeler aynı ama cümle içinde çağrıştırdıkları anlamlar farklıdır.Burada cümleye dikkat etmemiz gerektiğini unutmayınız.Kelimeler cümlede anlam kazanır.
Örnek:
Adamın çok kır saçları vardı. ( Burada beyazlık anlamında)
Odunları hemen kır. (Burada parçalamak anlamında)
Gel biraz kırda dolaşalım.(Burada Yeşilliklerin olduğu yer anlamında)
Görüldüğü gibi üç farklı cümle kelime aynı ama anlamlar farklıdır.
En sevdiğim arkadaşım Gül’dür.
Bana bahçeden bir gül getir.
Arkadaşım çok güzel gülüyor.
Uyarı: Burada şuna dikkat etmek gerekiyor çok anlamlılık ile sesteşlik karıştırılmamalıdır.Sesteş kelimelerde aralarında hiçbir anlam ilişkisi yoktur.Çok anlamlılıkta ise anlam ilişkisi vardır.
Gözlerini terazinin gözünden hiç ayırmadı. Burada anlam ilişkisi olduğundan çok anlamlılık vardır.
3-Yakın Anlamlılık:
Aynı anlamı karşılamadıkları halde anlamları birbirine yakın olan kelimelerdir.
Örnek:
Eş-Dost
Hısım-Akraba
Gücenmek-Darılmak
Kaygı-Üzüntü
4- Zıt Anlam (Karşıt Anlamlılık)
Anlamca birbirinin karşı olan kelimelerdir.Yani söylendiğinde birbirinin karşı anlamına gelen kelimeler.
Örnek:
Kardeşini aşağı getir.
Kardeşini yukarı getir.
İki cümlede altı çizili kelimeler karşıttır.Söylenildiğinde birbirinin tersi iş yapılmaktadır.
Alt-Üst
İleri-Geri
Ağlamak-Gülmek
Genç-Yaşlı
Güzel-Çirkin
Uyarı: Zıt anlam ile olumsuzluk (olumsuz anlam) karıştırılmamalıdır.
Örnek:
5-Somut Anlam:
Beş duyu organımızla (bir duyu organı olması yeterli) algılayabildiğimiz kavramları karşılayan kelimelerdir.Ben buna karşımızdakine ispat edebildiğimiz kavramları karşılayan kelimeler diyorum.
Örnek:
Bana sandalye getir. Burada sandalye beş duyu organımızdan her hangi biri ile algıladığımız bir kavramdır.Bu kavramı karşımızdakine ispat edebiliriz.Görebilir,dokunabilir.O zaman bu somuttur.
6-Soyut Anlam:
Beş duyu organımızla (herhangi bir duyu organımız ) algılayamadığımız kavramları karşılayan kelimelerdir.Varlığını kabul ettiğimiz ama ispat edemediğimiz.Ben buna karşımızdakine ispat edemediğimiz kavramları karşılayan kelimeler diyorum.
Örnek:
Ben kardeşimi çok seviyorum. Burada beş duyu organımızla ispat edemeyiz sevmek kime göre ne kadar elle tutulmaz görülmez vs. Karşımızdakine de ispat edemeyiz.Çünkü ne kadar çok seviyor.
Ben çok güzel hayal kurdum. Evet hayal kurulur bunu kabul ediyoruz ama bana bu kurduğu hayali beş duyu organımızla ispat edemez.belki kötü bir hayal belki de hayal kurmadı işte bunu bana ispat edemiyor.
Uyarı:Bazı kelimeler cümlede Somut iken soyut , soyut iken somut olabilir.
Somut olan bir anlamı soyut hale getirmeye soyutlaştırma denir.
Örnek:
Bu olayda çok kalpsiz davrandın. Burada kalp somut iken soyut yapılmış.Kalp burada gaddar,duygusuz,hissiz anlamında kullanıldığından soyutlaşmıştır.
Soyut olan bir kavramı da somut hale getirmeye de somutlaştırma denir.
Örnek:
Rüya benim en iyi arkadaşımdır. Burada soyut olan bir kavram somut hale getirilmiştir.Rüya bir insanın ismi olmuştur.
7-Genel Anlamlılık:
Geniş anlama sahip olan sözcüklerdir.söylendiğinde bir çok kavramı içine alan kelimelerdir.
Örnek:
Canlı kelimesi söylendiğinde insanlar,hayvanlar ve bitkileri içine alan geniş kapsamlı bir kelimedir.
8-Özel Anlamlılık:
Söylendiğinde daha dar kapsamlı olan kelimelerdir.
Örnek:
Ahmet dediğimde daha dar kapsamlıdır.Yani canlılar içinde insan ,hayvan ve bitkiler den insanlar içinde yer alır ve insanlarda da bir bireyi karşılar.
Not: Genelden özele yada Özelden genele dendiğinde Kavramların karşıladığı anlama dikkat etmek gerek.
9-Nitel Anlam
Örnek:
İyi huylu bir çocuktu.
Başarılı bir insandı.
Mutlu olmak onun da hakkıydı.
Buradaki altı çizili kelimeler sayılamaz bunlar bir şeyin özelliğini vermiştir.
10-Nicel Anlam:
Sayılabilen,ölçülebilen kavramları karşılayan kelimelerdir.
Örnek:
Bu oda çok geniş.
Sokakta büyük bir kalabalık var.
Burada altı çizili kelimeleri sayabilir yada ölçe biliriz.
11-Yansıma Sözcük:
Doğadaki herhangi bir varlığın çıkardığı sesin taklit edilmesiyle oluşmuş olan seslerdir.
Örnek:
Kapının gıcırtısı çok.
Arılar vızır vızır geçiyordu.
Su şırıl şırıl akıyor.