TÜRK EDEBİYATI DERS NOTLARI

Divan Edebiyatı Nazım Biçimleri

                            Divan Edebiyatı Nazım Biçimleri


        1-Beyitlerle yazılanlar  
   
           

                              Gazel

  Divan edebiyatında en çok kullanılan nazım biçimidir.

   Beyit sayısı 5-15  arasındadır.

  Arap edebiyatına aittir.

   İlk beytine Matla son beytine  Makta(şairin adı bu beyitte geçer.) denir.

   Matladan sonraki  beytine   Hüsn-i Matla ,

   Maktadan bir önce ki beytine Hüsni Makta denir.

  Uyak düzeni  aa-ba-ca-da…. Şeklindedir

   En güzel beytine  Beyt-ül  Gazel ve ya Şah beyit denir.

   Beyitler arasında konu birliği olmak zorunda değildir.

  Beyitlerin hepsinde aynı konu işlenirse buna yek-ahenk gazel denir.

   Bütün beyitler aynı güzellikte ise buna yek-      avaz gazel denir.

   Dize ortalarında iç uyaklı olanlarına musammat gazel denir.

  İslamiyet öncesinde Koşuk , Halk edebiyatında ise  koşmaya benzer.

   Fuzuli,Baki,Nedim önemli gazel şairleridir.


                         Kaside

   İlk örnekleri Arap edebiyatında görülür.

  Din  ve devlet büyüklerini  övmek için yazılır.

   Rediflerine göre ya da giriş (Nesib bölümünde işlenen konuya göre )bölümündeki konuya göre adlandırılır.

   33-99 beyit arasında yazılır.

  Uyak düzeni gazelle aynıdır. aa-ba-ca-da….

   İlk beytine Matla son beytine  Makta denir.

   Şairin adının geçtiği beyte Taç Beyit denir.

   En güzel beytine  Beyt-ül  Kasid(kaside)denir.

   Konularına göre çeşitli adlar alır.

Tevhit : Allah’ın birliğini anlatır.

Münacaat : Allah’a yalvarmak için yazılır.

Naat: Hz. Muhammed’i övmek için yazılır.

Hicviye : Bir kimseyi yermek(eleştirmek)için yazılır.

Methiye : Bir kimseyi (devrin önde gelen kişisi)övmek için yazılır.

Mersiye :  Devrin önde gelen kişisini ölümünden duyulan üzüntüyü anlatmak için yazılır.(Kanuni mersiyesi önemlidir.)

İydiye:  Bayramları anlatmak için yazılır.

Culusiyye : Padişahların tahta çıkmasını anlatır.

Ramazniyye: Ramazan ayını anlatır.

Sayfiye : Yaz ayını anlatır.

Şitaiye : Kış ayını anlatır.

Rahşiye : Atları anlatır.

Bahariyye : Bahar mevsimini anlatır.

  Tam bir kasidede sırasıyla şu bölümler bulunur.

1-Giriş(Nesib)bölümü :Kasidenin giriş bölümüdür. Asıl konuya geçilmeden önce bahar,kış,yaz vs gibi betimlemelerin anlatıldığı bölümdür.

2-Girizgah:Nesib bölümünden sonraki bölümdür.Asıl konuya geçmeden önceki nükteli ya da övücü bölümün olduğu yerdir.  

3-Methiye : Kasidenin yazılmasına neden olan kişinin övüldüğü bölümdür.Kasidenin asıl bölümüdür.

4-Tegazzül : Kaside ile aynı uyak ve düzende(ölçüde) yazılan gazelin olduğu bölümdür.

5-Fahriye : Şairin kendisini övdüğü bölümdür.

6-Dua : Kasidenin son bölümüdür.Şair burada kasideyi kim için yazmışa ona dua eder iyi dileklerde bulunur.


                          Mesnevi

   Fars (İran)edebiyatına aittir.

  Türk edebiyatında ilk defa Yusuf Has Hacip’in Kutadgu Bilig adlı eserinde bu türe rastlanmaktadır.

   Divan edebiyatının en uzun nazım (beyit sınırlaması yoktur) şeklidir.

  Her konuda yazılabilir.

   Divan edebiyatında öykü ,roman gibi türler olmadığından onların yerini tutmuştur.

   Uyak düzeni  aa-bb-cc-dd……şeklindedir.

   Aruzun kısa kalıplarıyla yazılır.

   Bir sanatçının beş mesneviden oluşan eserlerine Hamse denir.

  Hamse sahibi sanatçılardan bazıları şunlardır:

Ali şir Nevai, Taşlıcalı Yahya,Nevizade Atai,

Nergisi,Genceli Nizami

   Mesnevi ile yazılmış bazı eserler şunlardır :

Leyla il Mecnun,Yusuf –u Züleyha, Hüsn-ü Aşk

Cemşid-ü Hurşit , Mantıku’t Tayr ,İskendername

Harname , Hüsrev-ü Şirin, Alemnüma, Nihalistan

Mahzen-i Esrar, Şah-ü Geda

                     Müstezat

   Anlamı ziyadeleşmiş,artmış demektir.

   Gazelin her dizesinden sonra kısa bir dize eklenmesidir.

   Eklenen kısa dizelere Ziyade denir.

   Kafiyelenişi  AaAa,BbAa,CcAa…(Büyük harfler asıl gazel kısa harfler ise eklenen kısa dizelerdir.)

  Kısa dizeler okunmasa da gazelin anlamında bir değişme olmaz.

                          Kıt’a

   Sözlük anlamı “parça,cüz “ demektir.

   Araplardan alınan nazım şeklidir.

  Genelde 2 beyitten oluşur.

   Her konuda yazılabilir.

   Beyitler arasında genellikle anlam bütünlüğü vardır.

   Uyak düzeni gazel gibidir.


       Dörtlüklerle Kurulan Nazım Biçimleri


                           Rubai  

  Fars (İran)Edebiyatından alınmıştır.

   Bir dörtlükten oluşur.

  Bir görüşün en az sözle özlü şekilde anlatılmasıdır.

  Uyak düzeni aaxa şeklindedir.

   Dizeler arasında anlam bütünlüğü vardır.

  Halk edebiyatındaki maniye benzer asıl anlatılmak istenenler son iki dizede anlatılır.

  Aşk,şarap,felsefi,tasavvufi gibi konular işler.

  Kendine özgü aruz kalıbı vardır.

   En önemli temsilcisi Fars şairi olan Ömer Hayyam’dır.

  Mevlana da farsça rubailer yazarak bu türün gelişmesini sağlamıştır.

  Türk edebiyatında Yahya Kemal bu türde öncüdür.


                          Tuyuğ (g)

  Kelime anlamına baktığımızda kapalı,imalı anlamına gelir.

  Türklerin bulduğu bir nazım biçimidir.

  Tek dörtlükten oluşur.

  Kafiyelenişi  aaxa ya da aaaa şeklindedir.

   Rubai de işlenen konuların aynısı işlenir.

   Halk edebiyatındaki maninin benzeridir.

   Cinaslara yer vermesi mani ile benzerliğidir.

   Rubai ve mani den vezin yönüyle ayrılır.

  Aruzun sadece bir kalıbıyla yazılır.( fâilâtün- fâilâtün- fâilün)

   Türk edebiyatında ilk tuyuğları Kadı Burhanettin ve Seyyid  Nesimi yazmıştır.

 

                                   Murabba

   En az 3 en çok 6 mısralı bentlerden oluşur.

   Uyak düzeni aaaa-bbba-ccca…. Şeklindedir.

   Daha çok övgü,yergi,mersiyeler,felsefi,ve öğreti konularda yazılabilir.

  Yahya Bey , Nedim,Taşlıcalı Yahya  ve Tanzimat edebiyatında Namık Kemal önemli temsilcileridir.


                           Şarkı

   Divan edebiyatına Türklerin kazandırdığı bir türdür.

   Bestelenmek için yazılır.

   Halk Edebiyatındaki Türküye benzer.

   Aşk,kadın,sevgi gibi konularda yazılır.

   Her dörtlüğün sonunda tekrarlanan nakaratlar vardır.

  3,4 ve ya 5 bentten oluşur.

  Uyak düzeni  abab-cccb-dddb…şeklindedir.

   En önemli temsilcisi  Nedim ve Yahya Kemal Beyatlıdır.


                        Bentlerle Kurulan Nazım Biçimleri


                           Terkib-i Bent

   Bent sayıları 5-15 arasında değişir.

   Her bent 5-10 beyitten oluşur.

   Bentlerin kafiye şekli gazel gibidir.Bentlerden sonra vasıta beyti gelir.

  Vasıta beyitleri kendi aralarında uyaklıdır.

èaa-xa-xa-xa-bb-cc….. şeklinde kafiyelenir.

   Bentlerin her birine hane denir.

   Vasıta beytinden önceki beyte Terkiphane denir.

   Şair mahlasını terkiphanede söyler.

   Her konuda yazılabilir.

   Kanuni adına yazılan Kanuni Mersiyesi (Baki) Esrar Dede Mersiyesi (Şeyh Galip) önemli Terkii Bentlerdir.

   En ünlü temsilcisi Bağdatlı Ruhi,Tanzimat döneminde ise Ziya Paşa’dır.

                          Terci-i Bent

   Kelime anlamına baktığımızda tekrar etme anlamındadır.

   Biçim bakımından baktığımızda Terkib-i Bende benzer.

   Terkib-i Bentten farkı vasıta beytinin hep aynı olmasıdır.

  Terci-i bent iki bölümden oluşur:Hane ve Tercihane.

   Şiirin tamamında aynı konu işlenir.

   Terci-i Bent yazmak Terkib-i Bende göre daha zordur.

   En önemli temsilcisi :Ziya paşa,Bağdatlı Ruhi ve Şeyh Galip’tir.

                             Muhammes

   Beşli anlamına gelir.

  Uyak düzeni gazele 3 dize eklenmesi ile oluşur.

(aaa)aa-(bbb)ba-(ccc)ca….

  Her konuda yazılabilir.

*Tahmis: Gazele 3 dize eklenmesi ile oluşur.

(aaa)aa-(bbb)ba-(ccc)ca….

* Gazelin beyitleri arasına 3 dize eklenmesi ile oluşur. a(aaa)a-b(bbb)a-c(ccc)a….

 Tardiye:Bentlerin sonunda dizelerin kendi arasında uyaklanmasıdır. aaaab-ccccb-ddddb…


                                   Divan Edebiyatı Nesir

  Divan edebiyatında düz yazıya (nesre) “İnşa” ,bu işle uğraşan kişilere “Münşi”  nesirden oluşan eserlere de “Münşeat “denir.

   Düz yazılarda seciler (iç uyak)  yapılmıştır.

   Noktalama işaretleri yoktur.(ilk noktalama işaretleri Tanzimat döneminde Şinasi tarafından kullanılmıştır.)

   Cümleler oldukça uzun kurulmuştur.

  Konudan çok söyleyiş önem kazanmıştır.

  Şiirin gölgesinde kalmıştır.

   Nesir üçe ayrılır.



1-Sade Nesir:
Sade bir dil kullanılmış halkın konuşma dili dikkate alınmıştır.

2-Orta Nesir: Sade nesre göre dili yer yer daha ağır ve süslü olarak yazılmıştır.

3-Süslü nesir:Sanatlı anlatımın kullanıldığı dilin ağır ve çok süslü olduğu bir nesirdir.Amaç hüner göstermektir.


                                 Nesir Türleri

                                 Tezkire:

   Şairler hakkında bilgi veren eserlerdir.

   Günümüz edebiyatında karşılığı biyografidir.

   Türk edebiyatında ilk Tezkire Ali Şir Nevai’nin eseri olan Mecalisü’n Nefais’tir.

  Anadolu edebiyatında ise Sehi Bey’in Heşt Behiş adlı eseridir.

                      Sefaretname

   Siyasi anlamda gittikleri yerlerdeki elçilerin gördüklerini yazdığı eserlerdir.

  Yirmi Sekiz Çelebin’in Elçiliği sırasında gördüklerini sade,açık bir dille “Sefaretname”adlı eserde yazmıştır.

                         Siyer

   Peygamberimizin hayatının anlatıldığı yazılardır.

                      Siyasetname

   Devlet adamlarının tecrübelerini yazdığı eserlerdir.

  Nizamül Mülk’ün Siyasetnamesi ünlüdür.

                            Seyahatname

   Gezilip görülen yerlerin yazıldığı yzılardır.

  Belge özelliği taşıması açısından önemlidir.

   Evliya Çelebi’nin “Seyahatnamesi” önemlidir.

                              Münşeat

   Divan edebiyatında Edebi değer taşıyan eserlerin toplandığı kitaptır.

                            Surname

   Şehzadelerin doğumları ve sünnet törenlerini, düğünlerini anlatan yazılardır.

                            Menakıbname

   Bir velinin hayat hikayesini anlatan yazılardır.

                              Hilye

  Peygamberimizin  Fiziki özelliklerinin anlatıldığı yazılardır.

                           Gazavatname

   Savaş hazırlıklarının ve savaşların anlatıldığı yazılardır.


              Divan Edebiyatında Akımlar

                          Türk-i Basit

   Divan edebiyatındaki Arapça ve Farsça kelimelerin çokluğuna tepki olarak ortaya çıkmıştır.

   16. yy ortaya çıkmıştır.

  Akım o dönemde divan edebiyatının düşünce tarzından dolayı ve o dönemin ünlü şairleri bu akımı benimsemediği için çok etkili olmamıştır.

   Aydınlı Visali,Edirneli Nazmi ve Tatavlı Mahremi önemli temsilcisidir.


                    Sebk-i Hindi(Hindu)

   17. yy da ortaya çıkmış bir akımdır.

  Hindistan’da ortaya çıkan akım oraya giden şairler tarafından benimsenmiş ve divan edebiyatında etkili olmuştur.

   Hin tarzı ya da Hint uslubu anlamındadır.

  Anlam kapalılığı söz konusudur.

  Söz ve anlamdan daha çok anlama önem verme vardır.

   Dili çok ağır süslü zor anlaşılır bir dildir.

  Soyut kavramların ağırlıklı olduğu bir akımdır.

   Naili,Şeyh Galip,Neşati  önemli temsilcileridir.

                     Mahallileşme Hareketi

   15. yy ortaya Necati Bey ile ortaya  çıkan bu akım (o zamandan beri devam ediyordu) 18. yy da tekrar  güç kazanmıştır.

   Halkın konuşma dilinin edebiyata girmesidir.

   Yerlileşme hareketi de denir.

   Türkçe deyimler , halk söyleyişlerinin oluştuğu yeni bir edebiyattır.

   Dil sade,açık ve yalındır.

   Daha çok kendini Şarkı nazım türünde göstermiştir.

   Nedim ve Şeyh Galip önemli temsilcileridir.


Yorumlar - Yorum Yaz