TÜRK EDEBİYATI DERS NOTLARI

Şiir Bilgisi

          ŞİİR BİLGİSİ

Nazım Birimi: Şiirlerde anlam bütünlüğü taşıyan en küçük parçaya denir. Halk şiiri Nazım birimi ‘Dörtlük’ Divan Edebiyatında ise ‘Beyit’tir.

Mısra (Dize):Nazım biriminin her bir satırına denir.

Mısra-i Berceste: Çok güzel, benzeri olmayan, özgün anlamlı dizelerdir.

Beyit: İki dizeden oluşan Divan Edebiyatı nazım birimidir.

               

                     Ölçü (Vezin)

1.Hece Ölçüsü: Dizelerdeki hece sayısı eşitliğine dayanan ölçüdür. Türkler'in milli ölçüsüdür.

2.Aruz Ölçüsü: Dizelerdeki hecelerin uzunluk-kısalık esasına dayanan ölçüdür.

    Aruz ölçüsü ile ilgili bazı terimler

1.Takti: Durakları belirtmek amacıyla kesik kesik okumaya denir.

2.Kısa heceyi uzun okumaya imale denir.

3.Dize sonları ünlü harfle bitse ünsüz bitmiş gibi işlem yapılır.

4.Ünsüzle biten bir harfi ünlüyle başlayan bir harfle birlikte okumaya Vasıl (ulama) denir.

5. Uzun heceyi kısa şekilde okumaya Zihaf denir.

6 . Vezine uydurmak için iki kapalı (ünsüzle) biten kelimeleri 1,5 hece gibi okumaya Med denir.

7. Uzun heceyi kısa okumaya Kasr denir.

 

3. Serbest Ölçü: Ölçülere (Hece ve Aruz) dikkat edilmeden yazılan şiirlerdir.

 

        Kafiye (Uyak)

Dize sonlarındaki ses benzerliğine (Sadece yazılışı aynı olacak ) denir.

a. Yarım Uyak (kafiye): Dize sonlarındaki tek ses benzerliğine denir.                           

Üstümüzden gelen boran kış   gibi       'gibi' redif 'ş'ler ise yarım uyaktır.
Şahin pençesinde yavru kuş    gibi 
Seher sabahında rüya düş      gibi 
Çağırta bağırta aldı dert beni
                                Pir Sultan Abdal

b. Tam Uyak (kafiye): Dize sonlarındaki iki ses benzerliğine denir.

 Benim gönlüm bir kelebek         ‘ ek’ tam uyak

Dolaşıyor çiçek çiçek                    

Tükenecek ömrüm böyle             

Çırpınacak titreyerek              

c. Zengin Uyak (kafiye):Dize sonlarındaki üç ses benzerliğine denir.

  Sen seni yetiştir, kalma avara            ‘ ara’    zengin uyak 
  İlim sahibini durmadan ara                                    
  Bir yüzün ak olur, bir yüzün kara        
   İlimsiz bir kimse insan olamaz

                              Aşık Murat Çobanoğlu

 

d. Cinaslı Uyak (kafiye): Dize sonlarında yazılışları aynı olan ama anlamları ve görevleri aynı olmayan (sesteş) kelimelerin oluşturduğu uyağa denir.

Dönülmez akşamın ufkundayız  vakit  çok geç                                         
Bu son fasıldır ey ömrüm nasıl  geçersen  geç       "geç "     cinaslı uyak


NOT:
Tunç uyakta vardır. Bir dizedeki kelimenin tamamı bir diğer dizedeki kelimenin içinde yer alıyorsa buna Tunç uyak denir. Ama bunu zengin uyak kabul edenlerde vardır.

Var mıdır dünyada gelip de kalan?       Tunç               
Gülüp baştan başa muradan alan?       Uyak                                                                            

                                       Aşık Veysel

                                       

                            Redif

Dize sonlarında yazılışı, görevi , anlamı aynı olan ek ve sözcüklere denir.

UYARI:

  1.Uyak bulunurken ilk redif bulunur. Geri kalan kısımda uyak aranır.

  2.Ses olaylarından dolayı harflerin yazımında değişme olabilir (d-t gibi) bunlarda görev aynı ise redif kabul edilir.

  3.Redifler üçe ayrılır.

a.Ek halinde redif: Eklerle yapılan rediflerdir.

b.Kelime halinde redif: Sözcüklerin aynı olmasıdır.

c.Cümle halinde redif: Cümlenin aynı olmasıdır.

 4.Uyaktan önce redif gelmez.

 5.Kökte redif aranmaz.

 

Örn: Vefasız olmayı bilmedim diye

        Adını kalbimden silmedim diye       Redif  

        Okuldan atıldım gülmedim diye

        Tebessüm etmeye alışamadım.

                                               Cemal Safi

  Örn:    Bir bavulla yola düştük

             Birçok engelleri aştık               Redif

             Gelir gelmez ise koştuk

              Avrupa’ya örnek olduk

               

            Uyak Türleri

   (Uyak örgüsü- kafiye örgüsü)

 

1.Düz Uyak: aabb şeklinde aaab ya da aaaa şeklinde uyaklanan şiirlerdir.

1.                  a     2.                  a     3.                  a               

                      a                         a                          a      

                       b                        a                          a

                       b                        b                           a

 

2. Çapraz Uyak: 1. dize ile 3. dize ile, 2. dize ile 4. dizenin aynı uyaklığı olduğu şiirlerdir.

                                                a

                                                 b

                                                  a

                                                  b

 

3. Sarma(L) Uyak: 1. dize ile 4. dize; 2. dize ile 3. dizenin aynı uyaklanmasıdır.

                                                a

                                                 b

                                                 b

                                                  a

4. Mani Tipi Uyak: 1. 2 ve 4. Dizelerin kendi aralarında uyaklı olduğu şiirlerdir.

                                                a

                                                 a

                                                 b (x)

                                                  a

5. Örüşük Uyak:  Üç dizeli bentlerden oluşur ve en sonda tek bir dizeden oluşan uyaklardır. Üç dizenin ortasındaki uyak diğer dizenin 1ve3. dizenin uyağını oluşturur.

                 Aba, bcb, cdc ……………. e

  1. 1.                              a

                                b

                                a

              
                 
               b

                                c

                                b

 

                                c

                                d

                                c

               

                                  e

 

NOT:   a.Her çizgi bir dizeyi gösterir.

           b. Aynı harfler aynı uyağı gösterir.

           c. Harfler ilk harften başlayarak aynı uyaklanana aynı harflerin farklı harflerin verilmesiyle yazılır.

                            

 

                          Şiir Türleri

1.Lirik Şiir: Konusu duygularımıza hitap eden şiirlerdir. Aşk, ayrılık, üzüntü gibi konular lirik şiir örneğidir.

                Ala gözlerini sevdiğim dilber,

               Gel bizim ellere gez kerem eyle

               Nice kulların var, gezer kalemle

               Al beni deftere yaz kerem eyle.

                                                      Karacaoğlan

2.Epik Şiir: Konusu kahramanlık, yiğitlik, savaş gibi konuları olan şiirlerdir.

              Sana derim Hasan Kalesi sana

              Alt yanında döğüş oldu, yön oldu

              Yiğit olan yiğit çıktı meydana

              Koç yiğitler arap ata bin oldu

                                                        Dadaloğlu

3.Pastoral Şiir: Çoban, kır yaşamı, doğa güzellikleri, köy çoban yaşamını anlatan şiirlerdir.

               Tam otların sarardığı zaman 

               Yere yüzükoyun uzanıyorum                                                                                          

                Toprakta bir telaş, bir telaş

                Karıncalar öteden beri dostum

                                             Behçet Necatigil

NOT: Pastoral şiir ikiye ayrılır.

    İdil: Bir çobanın ağzından yazılan, anlatılan çoban hayatı, kır ve köy şiirleridir.

    Eglog: iki çobanın karşılıklı konuşmaları şeklinde olan şiirlerdir.

4. Satirik Şiir: toplumsal bozuklukları ya da kişilerin yanlışlarını iğneleyici, alay edici şekilde anlatıldığı şiir türleridir.

  Yiyin efendiler, yiyin bu can katan masa sizin;

   Doyunca, tıksırıncaya, çatlayıncaya kadar yiyin!

    Verir zavallı memleket, verir ne varsa malını,

  Vücudunu, hayatını, ümidini, hayalini.

   Bütün gönül sevincini, olanca rahat halini

   Hemen yutun, düşünmeyin haramını helalini

                                                  Tevfik Fikret

5. Didaktik şiir: Eğitici, öğretici ve öğüt veren şiirlerdir. Bu şiirlerin duygu yönü zayıftır.

                 İnsanlığa dürüst davran

                 İnsan küçük büyük evran

                 İnsanlara hakça davran

                 Koltuk sana baki değil

6. Dramatik şiir: Tiyatro metinlerinin şiirleştirilmiş şeklide diyebiliriz. Dram türünü konu alan şiirlerdir.

     Sala verirken kalktık kahveden

      Kızın babası yanımızda boyu uzun

       Zayıf ağzı mırıltılar

       On köylü iki subay bir tezkereci er

       Sıralandık ahşap mescidin avlusunda

       Aldık cenazeyi sarsmadan iğreti

 
                                                                           dosyayı indir


Yorumlar - Yorum Yaz