TÜRK EDEBİYATI DERS NOTLARI

İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı

İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı

İkiye ayrılır

A- Sözlü Edebiyat

B-Yazılı Edebiyat



A-Sözlü Edebiyat:

Sözlü Edebiyat Döneminde yazı bulunmadığından eserler sözlü ürünlerdi.Bu yüzden eserler yazılı metne dayanmadığından nesilden nesile (kulaktan kulağa) aktarılarak oluşmuş bir edebiyat dönemidir.Özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:

 Şiirler milli ölçümüz olan hece ölçüsüyle yazılmıştır.

 Genellikle yarım uyak kullanılmış ve nazım birimi dörtlüktür.

 Kelimeler saf Türkçedir. Çünkü yabancı etkilere kapalıdır.

 Şiirlerde daha çok doğa güzellikleri ,kahramanlık,ölüm aşk gibi konular işlenmiştir.

 Ozan,kam,baskı,şaman gibi kişiler ilk ozanlar kabul edilir ve kopuz eşliğinde şiirler söylerlerdi.

Şiirler “Yuğ” ve “sığır” adı verilen dini törenlerde “Şölen” adı verilen ziyafetlerde söylenirdi.

Bu dönemde koşuk,sav,sagu,destan gibi nazım biçimleri kullanılmıştır.

               KOŞUK

 Halk edebiyatında Koşma ,Divan edebiyatında Gazele benzer.

 Hece ölçüsüyle yazılır.

 Dil sade ,açık ve yalındır.

 Aşk,hasret,yiğitlik,doğa sevgisi gibi konularda yazılır.

 Uyak düzeni  aaab,cccb…. Şeklindedir.

 Genellikle o dönemde yapılan avlardan sonra eğlence için yapılan toplu ziyafetlerden sonra söylenirdi. (sığır" adı veri­len sürek avlarında ve şölenlerde söylenirdi.)

Koşukların ilk örneklerini Divan-ü Lügat-it Türk’te rastlıyoruz.(Kaşgarlı Mahmut yazmıştır.)

                          SAV

 Günümüzdeki atasözlerinin karşılığıdır.

 Kısa ,özlü sözlere denir.

 Yaşam deneyimlerini aktarırlar.

                         SAGU

 Divan edebiyatında Mersiye,Halk edebiyatında Ağıt’ın karşılığıdır.

 Eski Türklerde cenaze törenlerinde okunan şiirlerdir.

 Ölen kişinin iyilikleri ,yaptığı güzellikler anlatılır ve onlar için duyulan üzüntü dile getirir.

                         DESTAN

 Bir milleti derinden etkileyen göç,kıtlık,savaş gibi olağanüstü olayları anlatan yazılara Destan denir.

 Bir milletin ortak kültüründen ortaya çıkmıştır.

 Ulusal özellik taşır.

 Destanlar (doğal destan)Anonim özellik taşır.Yazıya sonradan geçirilmiştir

 Manzum eserlerdir.(Düz yazıya dönüştürüleni de vardır. Nazım-nesir olanı da var.)

 Olayların geçtiği yer ve zaman pek bilinmez.

 Tarihten ve sosyal olaylardan ortaya çıkar.

 Uzun yazılardır.

 Gerçek olaylar ve gerçek olmayan olaylar iç içe olabilir.

 Hayal gücünün zorlandığı metinlerdir.

 Doğal Destanlar üç aşamadan oluşur

1-Oluş Evresi:Toplumu derinden etkileyen olayın olduğu dönemdir.

2-Yayılma Evresi:Toplumu etkileyen olayların Ağızdan ağıza(nesilden nesile ) dolaştığı dönemdir.

3-Derleme Evresi:Bir  ozan tarafından Ağızdan ağza dolaşan destan derlenerek yazıya aktarılır.

Destanlar ikiye ayrılır.

1-Doğal destanlar

2-Yapma destanlar

1 –Doğal Destanlar

Eski dönemlerde bir milleti derinden etkileyen olayların (savaş,göç, kıtlık,gibi ) nesilden nesile aktarılarak daha sonra bir ozan tarafından derlenip yazıya aktarılan manzum yazılara denir.

Önemli doğal destanlar:

«Nibelungen – Alman

«Cid – İspanyol

«İgor – Rus

«Şinto – Japon

«Kalevela – Fin

«Şahname – İran

«İlyada ve Odysseia – Yunan

«Gılgamış – Sümer

«Mahabarata ,Ramayana – Hint

«Chanson de Röland – Fransız

«Boewulf – İngiliz

Türklere ait doğal destanlar

1-Sakalara ait destanlar

«Alp Er Tunga Destanı  (Alp Er Tunganın ölümü anlatılır)

«Şu Destanı  (Saka hükümdarının İskender’le yaptığı savaş anlatılır.)

2-Hunlara ait destanlar

«Oğuz Kağan Destanı  (Oğuz Kağanın Türk birliğini kurması anlatılır.)

«Attila Destanı  (Attila’nın kahramanlığı ve ölümü anlatılır.)

3-Göktürklere ait destanlar

«Bozkurt Destanı  (Göktürklerin kurttan türeyişi anlatılır.)

«Ergenekon Destanı  (Ergenekon’da çoğalmaları ve dağı eritmeleri anlatılır.)

4-Uygurlara ait destanlar

«Türeyiş Destanı  (Kurttan türemeleri ve çoğalmaları anlatılır.)

«Göç Destanı (Uygurların Doğu Türkistan’a göçü anlatılır.)

 

2-Yapma Destanlar

Bir toplumu ilgilendiren olayı bir şair doğal destana benzeterek  kendi kafasından kurguladığı ve yazdığı destandır.Burada sanatçının bireysel becerisi ve çabası da önemlidir.

Önemli Yapma Destanlar:

«Üç Şehitler Destanı – F.Hüsnü Dağlarca

«Çanakkale Destanı – M. Akif Ersoy

«Genç Osman Destanı – Kayıkçı Kul Mustafa

«İlahi Komedya - Dante

«Şehname  -  Firdevs’i

«Kurtarılmış Kudüs - Tasso

«Aeneis – Vergilius

«Henriade – Voltaire

«Kaybolmuş Cennet – Milton

«Os Lusiadas -  Camoens

Not:İslamiyet’in kabulünden sonra da destan yazılmıştır bunlarda İslamiyet’in etkisindeki destanlardır.

«Manas Destanı

«Satuk Buğra Han Destanı

«Danişmend Gazi Destanı

«Edige Destanı

«Battal Gazi Destanı

«Köroğlu Destanı

«Cengizhan Destanı

B-Yazılı Edebiyat

Türklere ait en eski yazılı eserler Yenisey yazıtlarıdır.(6.yy.) İlk okunan eserler Göktürk yazıtları olduğu için ilk yazılı eserler olarak Göktürk abideleri (Orhun Yazıtları ) bilinir.İl yazılı eserler 8.Y.Y da ortaya çıkmıştır. Eserlerin yazıya aktarıldığı dönemdir.

 Bu dönemde Göktürk ve Uygurlar eser vermiştir.

 

1-Göktürk (Orhun –Köktürk) Yazıtları

 Çinlilerle yapılan savaşlar anlatılır.

 Nutuk havası vardır.

O dönemdeki Türklerin yaşayış biçimi,örf,adet ve gelenekleri hakkında bilgi verir.

 Türk adının geçtiği ilk yazılı taştır.

 İlk bulan Strahlenbergdir.

 İlk okuyan Danimarkalı bilgin Thomsendir.(1893)

 Göktürk alfabesiyle yazılmıştır.

 Göktürk alfabesi 38 harften oluşur bunun 4 tanesi ünlü harftir.

 Yazılar yukarıdan aşağıya ya da sağdan sola doğru yazılmıştır.

 Kelimeler ya da kelime gruplarını ayırmada iki nokta kullanılmıştır.

 Eserler Moğolistan sınırları içerisinde Orhun ırmağının olduğu yerde bulunmaktadır.

 Tarihi belge niteliği taşır.

 Devlet adamlarının millete hesap vermesi vardır.

 Milletin ve devletin karşılıklı görevlerini bildirir.

 Eserler yalın bir dille saf Türkçeyle yazılmıştır.

 Türk dili hakkında bilgi verir.

 Eserler Yollug Tigin tarafından yazılmıştır.

 Göktürk yazıtları üç dikili taştan oluşmaktadır.(Bilge Kağan anıtı, Kültiğin Anıtı ve Vezir Tonyukuk anıtı)

         

     Tonyukuk Anıtı

 725 yılında dikilmiştir.

 Baş vezirlik görevi yapmıştır.

 Türklerin Çinlilerle mücadeleleri anlatılır.

 Türk milletine öğütler vermiş didaktik özellik gösterir.

 Eser anı özelliği göstermektedir.Yalın bir dille yazılmıştır.

Tarihi bilgiler de vermektedir.

                  Kültiğin Anıtı

 732 yılında Bilge Kağan tarafından kardeşi adına dikilmiştir.

 Kültiğin’in kahramanlıkları anlatılmaktadır.

 Göktürklerin savaşları,güçlü dönemi ve Çinlilerle yapılan mücadeleden söz edilmiştir.

                   Bilge Kağan Anıtı

 735 yılında Bilge Kağanın ölümünden sonra oğlu tarafından dikilmiştir.

 Bilge Kağanın ağzından yazılmıştır.


                                     2-Uygur Yazıları

 Uygurlar Uygur alfabesini kullanmışlardır.

Uygur alfabesi 14 harften oluşmuştur.

Uygur metinleri daha çok Dini içerikli metinlerdir.(Maniheizm ve Budizm)

 Dinlerinden dolayı  Savaşçı bir toplum değildirler.(Dinlerine göre  savaşmak yasaktır.Uygurların erken yıkılmasına neden olmuştur.)

 Bu dönemde “Kökünç” denilen ilk tiyatro metni vardır.

 İlk şair olarak Aprınçur Tiğin bu dönemde görmekteyiz.( Kül Tarkan,Sıngku Seli Tutung da bu dönemdeki diğer sanatçılar olarak sayılabilir.

 O dönemdeki  önemli eserlerden bazıları şunlardır. Altun Yaruk,Sekiz Yükmek’tir.

 

                                                                        dosyayı indir (orjinal hali)