TÜRK EDEBİYATI DERS NOTLARI

SIFATLAR (Ön Adlar)

                                   SIFATLAR (ÖNADLAR)

Varlıkları karşılayan kelimelere isim demiştik bu varlıkların rengini ,biçimini,sayısını gibi özelliklerini belirten kelimelere de sıfat diyeceğiz.

Mesela bir  ev düşünelim bu evin rengi ,özellikleri,biçimi gibi durumlar sıfat olan kelimeyi belirtir.

Örnek:

 

   şu

  kırmızı

 büyük

  bir                                Ev

 bütün

 hangi          

 

Yukarıda görüldüğü gibi ev kelimesi isimdir ve bundan önce gelen kelimeler de isim olan kelimeler ismi nitelik yönünden işaret,sayı,belgisizlik ve  soru yoluyla da belirttiği  için sıfat olur.

Hızlı     koştu.

              Fiil

Koştu fiil olduğu için hızlı kelimesi sıfat olmaz.Nasıl koştu dediğimizde evet cevap veriyor bir nitelik belirtiyor ama bir ismin değil bir fiilin özelliğini ,niteliğini söylüyor bu yüzden sıfat olamaz.

 

Burada şunu çok iyi bilmemiz gerek sıfatlar sadece isimleri niteler ya da belirtir.İsim varsa sıfat vardır yoksa sıfat yoktur.Yani bir fiili,bir zarfı vs. niteleyemez ve ya belirtemez.Ayrıca sıfatlar isimlere gelen ekleri alamaz alırsa sıfat olamaz.

O halde sıfatın tanımını şöyle yapabiliriz.



Varlıkları niteleyen ya da onları sayı,işaret,belgisizlik ve soru yoluyla belirten kelimeye sıfat (önad)  denir.

 

Sıfatlar ikiye ayrılır.

  1. Niteleme sıfatı

  2. Belirtme sıfatları

          a-İşaret sıfatı
          b-
Sayı sıfatı
          c-Belgisiz sıfat
          d-
Soru sıfatı
 

Şimdi bunları inceleyelim


                                  1- Niteleme sıfatı

Niteleme sıfatları varlıkların (isimlerin) biçimi,rengini,durumunu  vs. niteleyen kelimelere denir.
  1. Niteleme sıfatını bulmak için isme “NASIL?” sorusu sorulur alınan cevap niteleme sıfatını verir.Tek yapmamız gereken ismiş bulmak ve ona nasıl sorusunu yöneltmek.

     

    Örnek:

     

    Kırmızı

    Büyük

    Kırık                                MASA

    Yeni

    Yuvarlak

    Parlak

     

     Masaya nasıl sorusunu yöneltelim Nasıl masa?

           Cevap olarak kırmızı,büyük,kırık,yeni,yuvarlak,parlak cevabını alıyoruz işte bu kelimeler niteleme sıfatı olur.

     

    Örnek:

     

    Büyük evimizin önünden bulanık nehir akar.Nehrin yanında parlak taşlar,geniş masalar,yeşil ağaçlar ve masmavi gökyüzü vardır.

     

     Koyu(siyah) yazılan kelimeler ismin niteliğini belirttiği için ve isme sorduğumuz nasıl sorusuna cevap verdiği için niteleme sıfatıdır.

     

    Not:

    Bir isim birden çok niteleme sıfatı tarafından nitelenebilir.

     

    Örnek:

     

    Onun  terbiyeli,titiz,çalışkan  insan olduğunu herkes bilir.

     

    Yukarıdaki örnekte de görüldüğü gibi İnsan kelimesi bir çok niteleme sıfatı tarafından nitelenmiştir.

     

2-Belirtme sıfatları

   Belirtme sıfatları da isimleri işaret,sayı,

belgisizlik ve soru yoluyla belirten kelimelerdir.

 

Dörde ayrılır.

  1. İşaret sıfatı

  2. Sayı sıfatı

  3. Belgisiz sıfat

  4. Soru sıfatı

               a-İşaret sıfatı

Varlıkları (İsimleri) işaret yoluyla belirten,gösteren kelimelerdir.

Başlıca işaret sıfatı şunlardır. 

Bu,şu,o,beriki,öteki vs. kelimeleridir.

 

İsme sorulan “Hangi?” sorusunun cevabı işaret sıfatını verir.

 

Örnek:

 

 

Bu

Şu

O

Beriki                    Çocuk

Öteki

Diğer

 

Hangi çocuk diye sorduğumuzda Bu, şu, o, beriki, öteki ve diğer  cevabını alırız işte bunlara işaret sıfatı denir.

 

Örnek:

 

Bu adam şu evi beriki kişiye öteki insanın yardımıyla o şekilde sattı.

 

Not 1:

 

Bazı işaret sıfatları yer bildirebilir.Bunlar genelde “-daki” ekini alır.

 

Örnek:

 

Sokaktaki çocuk

Masadaki kitap

Dolaptaki elbise

 

 

Not 2:

 

İşaret sıfatları isme gelen çekim eklerini almazlar alırsa “zamir” olur.

 

Örnek:

 

Bu elbiseyi  sana aldım.

 

Hangi elbise dediğimizde “ bu” işaret sıfatı cevabını alırız.

 

Bunu sana aldım.

 

Bu cümlede ise işaret belirten kelime isme gelen çekim ekini almış ve aynı zamanda ismin yerini tuttuğu için işaret zamiri olur.

 

Öteki anahtarı bana ver.

İşaret sıfat

 

Ötekini bana ver.

İşaret zamir

 

Not 3:

 

“o” sözcüğü bir ismi işaret yoluyla belirtirse işaret sıfatı ,bir ismin yerini işaret yoluyla tutarsa işaret zamiri ,bir kişinin yerine kullanılırsa kişi zamiri olur.

 

Örnek:

 

O elbise çok güzel.

 

Hangi elbise dediğimizde elbiseyi işaret yoluyla işaret ettiği için işaret sıfatı olur.

 

O çok güzel.

 

Burada elbisenin yerini işaret yoluyla tuttuğu için işaret zamiri olur.

 

O, dün akşam bize geldi.

 

Burada da bir kişinin yerini tuttuğu için kişi zamiri olur.

Not 3:

“o” kelimesinin yanında virgül varsa bu kesinlikle sıfat değildir kişi zamiridir.

 

b-Sayı sıfatı

İsimleri sayı yoluyla belirten kelimelerdir.

 

Örnek:

 

Bir

Üçte iki

Beşinci                       Ekmek

İkişer

 

Kelimesinin önündeki sayılar onu sayı yoluyla belirttiği için sayı sıfatı olur.

 

Sayı sıfatları dörde ayrılır.

 

  1. Asıl Sayı Sıfatı

  2. Sıra Sayı Sıfatı

  3. Kesir Sayı Sıfatı

  4. Üleştirme Sayı Sıfatı

     

     

    1-Asıl Sayı Sıfatı

    Varlıkların sayısını kesin olarak belirten sıfatlardır. İsme sorulan “kaç” sorusunun cevabı asıl sayı sıfatını verir.

     

    Örnek:

     

    Beş ekmek

    Üç sıra

    Sekiz öğrenci

    Yedi masa

    On kalem

     

    İsme kaç sorusunu sorduğumuzda cevap olarak asıl sayı sıfatını(kırmızı renk olan)alırız.

     

    Not :

    Bir kelimesi eğer cümlede sayı olarak kullanılmışsa ya da iki,üç diye devam edebiliyorsak asıl sayı sıfatıdır.Eğer belirsizlik anlamı bildiriyorsa belgisiz sıfat olur.

     

    Örnek:

     

    Bir elbise aldım.

     

    Burada asıl sayı sıfatıdır çünkü iki elbise üç elbise diyebiliriz.

     

     Günlerden bir gün.

     

    Burada belgisiz sıfattır çünkü günlerden iki gün ,üçgün diyemeyiz.

     

    2-Sıra Sayı Sıfatı

    Varlıkların sırasını belirten kelimelerdir.”-ncı,-nci,-ncu,-ncü”  eki alır.İsme sorulan “kaçıncı” sorusunun cevabı sıra sayı sıfatını verir.

    Örnek:

     

    Sekizinci masa

    Üçüncü sıra

    Beşinci ev

    Üçüncü ekmek

    İsme kaçıncı sorusunu sorduğumuzda cevap olarak sıra sayı sıfatını(kırmızı renk olan)alırız.

    Not :

     

    İlk,sonuncu,son  gibi kelimeler de sıra sayı sıfatını belirtir.

     

    Örnek:

     

    İlk soruyu ben çözdüm.

     

    Listenin son sırasındaki gelsin.

     

    Sonuncu soru çok zordu.

     

    3-Kesir Sayı Sıfatı

    Varlıkların oranını ya da bir bütünün parçalarını gösteren sıfatlara kesir sayı sıfatı denir.İsme sorulan “kaçta kaç “sorusunun cevabı kesir sayı sıfatını verir.

     

    Örnek:

     

    Yarım ekmek

    Yüzde yetmiş başarı

    Dörtte üç pay

     

    4-Üleştirme Sayı Sıfatı

     

    İsimleri eşit paylaşma konusunda belirten sıfatlardır.”-ar,-er,-şar,-şer” eki getirilerek yapılır.İsme sorulan “kaçar” sorusunun cevabı üleştirme sayı sıfatını verir.

     

    Beşer elma

    Dörder sıra

    İkişer ev

    Sekizer öğrenci

     

    Not 1 :

    Her “-şar,-şer,-ar,-er “ ekini lan üleştirme sayı sayı sıfatı olmayabilir.

     

    Örnek:

     

    İkişer ikişer geldiler.

     

    Fiili nitelediği için zarf olur.

     

     Yani ismi nitelemeyen hangi sayı olursa olsun sayı sıfatı olmaz.

     

    Not 2:

     

    Üleştirme sayı sıfatları her zaman yazı ile yazılır.

     

    Örnek:

     

    5’er kitap   (yanlış)

    Beş’er kitap (doğru)

     

     

    c-Belgisiz sıfat

     

        İsimleri tam olarak değil de aşağı yukarı belli belirsiz belirten kelimelere belgisiz sıfat denir.

       İsme sorulan “hangi” sorusunun cevabı (önündeki kelime işaret belirtmiyorsa)belgisiz sıfatı verir.

       “bir,birkaç,bazı,her,tüm,hiçbir,bütün,herhangi bir,kimi,birçok” gibi kelimeler çok kullanılan belgisiz sıfatlardır.

     

    Birkaç

    bazı

    her

    tüm

    hiçbir                             öğrenci (ler)

    bütün

    herhangi bir

    kimi

    birçok

     

    İsmi belirsizlik yönüyle belirttikleri için öğrenci kelimesinin önündeki kelimeler belgisiz sıfat olur.

     

     

    Not :

     

    Belgisiz sıfat ile belgisiz zamir karıştırılmamalıdır.Belgisiz sıfat ismi belirsizlik yönüyle belirtir  ve isme gelen çekim eklerini alamaz ,belgisiz zamir ise ismin yerini belgisiz olarak tutar

     

    Bazı öğrenciler buraya geldi

     

    İsmin önüne gelmiş ve onu belirsizlik yönüyle belirtmiş belgisiz sıfat olur.

     

    Bazıları buraya geldi.

     

    İsmin yerini belirsizlik yönüyle tutmuş aynı zamanda isme gelen eki almış o yüzden belgisiz zamir olur.

     

     

    d-Soru sıfatı

     

       İsimleri soru yoluyla belirten kelimelere soru sıfatı denir.Yani sıfatları bulmak için sorduğumuz tüm sorular aslında soru sıfatlarını oluşturur.

     

    Örnek:

     

    Nasıl bir öğrenci ?

    Kaç ekmek aldın?

    Hangi ev sizin?

     

    Not 1 :

     

    Bir isim hem niteleme hem belirtme sıfatı alabilir.

     

    Güzel       bir      ev

    N.S          B.S      İsim

     

    Not 2 :

    Bir sıfat birden çok ismi niteleyebilir ya da belirtebilir.

     

    Sımsıcak  hava,deniz,kum  yaşanacak yer.

    Sıfat               isim

     

     

     

    ADLAŞMIŞ SIFAT

     

    Adlaşmış sıfat demek sıfat tamlamasındaki ismin düşerek sıfat olan kelimenin ismin de yerini almasına denir.Yani sıfat adlaşıyor.

     

    Örnek:

     

    Yaşlı insan bazen işleri yaparken zorlanabilir.

     

    Buradaki yaşlı insan bir tamlamadır.Bu tamlamadaki ismi düşürdüğümüzde adlaşmış sıfat yaparız.

     

    Yaşlı ,bize doğru geliyordu.

     

    Aslında burada yaşlı insan (kişi,kadın,adam vs. gibi kelimeler getirebiliyoruz yani yanına isim getirebiliriz.)

     

    Sınıfın çalışkanı sınav sonunda belli olacak.

    (Sınıfın çalışkan öğrencisi)

     

    Zenginler (insanlar) fakirlere (insanlara) yardım etmeli.

     

    Küçük(çocuk),abisini çok kıskandı.

     

    Yenileri (elbiseleri)gördüğünde eskileri(elbiseleri) hemen çöpe attı.

     

    SIFATLARDA KÜÇÜLTME

     

    Sıfatlarda küçültme “-cık,-cik,-msı,-msi,-mtrak, -mtrek,-ca,-ce” ekleriyle  yapılır.

     

    Örnek:

     

    Daracık sokaklar vardı

     

    Genişçe bir odaydı.

     

    Mavimtrak bir rengi vardı.

     

    Ekşimsi portakal  yedim.

     

     

     

    SIFATLARDA PEKİŞTİRME

     

    Sıfatlarda pekiştirme üç yolla yapılır.

     

  1. İkileme yoluyla yapılabilir.

     

    İri iri gözler

    Uzun uzun yollar

     

  2. “mı,-mi,-mu,-mü” ile yapılır.

     

    Güzel mi güzel ev

    Sevimli mi sevimli kedi.

     

     3-“m,p,r,s” ünsüzleriyle yapılır.

     

    Burada şu şekilde yapılır sıfat olan kelime alınır onun ilk ünlüsüne kadar olan kısım alındıktan sonra “m,p,r,s” den uygun olan getirilir ve sıfat olan kelimenin tamamı tekrar yazılır.

     

    Kırmızı elbise

     

    Kırmızı kelimesi sıfattır.Bu kelimenin ilk ünlüsüne kadar olan  kısmı alalım “kı-“ sonrada “m,p,r,s” uygun olanı getirelim “kıp-“ daha sonra sıfatın tamamını yazalım “kıpkırmızı ev” işte böylece pekiştirme yapılmış oldu.

     

    Masmavi deniz

    Tertemiz sınıf

    Mosmor araba

     

    Not  :

     

    Bazen pekiştirme yaparken ses türemesi meydana gelebilir.

     

    Yapayalnız çocuk

    Sapasağlam adam

     

     

    ÜNVAN  SIFATLARI

    İsimlerin önüne gelen ve onların ünvanlarını bildiren ya da saygı bildiren kelimelere denir.

    Bunlar isimden önce gelebileceği gibi isimden sonrada gelebilir.Ya da hem isimden önce hem isimden sonra gelebilir.

     

    Doktor Ahmet

     

    Ahmet Çavuş

     

    Gazi Ahmet Paşa

     

     

     

     

     

     


Yorumlar - Yorum Yaz