TÜRK EDEBİYATI DERS NOTLARI

İSİM (AD) TAMLAMALARI

İSİM (AD) TAMLAMALARI

 

   Öncelikle isim tamlaması nedir onunla başlayalım isim tamlamaları demek adı üzerinde kelimelerin isim olması gerek,yani isim olmazsa isim tamlaması da olmaz.Tek kelimeyle de isim tamlaması olmaz.Mutlaka iki isim bir araya gelecek ve aralarında bir anlamsal bağ ya da eklerle ilgi kurulmuş olması da gerektir.Her iki ismin bir araya gelmesi demek isim tamlaması demek olmadığını bilmek gerek.

   İsim tamlamalarına geçmeden önce bilmemiz gereken birkaç şeyi daha öğrenelim.

  İsim tamlamalarında tamlayan ve tamlanan vardır.Genelde ilk olan tamlayan ikincisi ise tamlanan olur.Tabi bunlar bazen yer değişebilir nasıl ayırt edeceğiz peki tamlanan hep “-I,-İ,”eki alır buradan da bulabilirsiniz.

 

Arabanın       kapısı

Tamlayan     Tamlanan

 

   Görüldüğü gibi kapının neye ait olduğu söylenmiş yani iki isim rastgele bir araya gelmemiş aralarında bir ilişki vardır.Tamlanana dikkat ettiysek “-ı,-i, -u,   -ü” ekini almış böylece tamlanan ile tamlayanı da ayırt edebilirsiniz.

   İsim tamlamalarını dört başlıkta inceleyeceğiz.tabi burada takısız ad tamlamasında muallaktan bahsedeceğiz ama biz burada yine öğrenmeniz açısından bahsedeceğiz.

  1. Belirtisiz İsim Tamlaması

  2. Belirtili isim Tamlaması

  3. Zincirleme İsim Tamlaması

  4. Takısız İsim Tamlaması

    1-Belirtisiz İsim Tamlaması

      Bu tamlamalarda Tamlayan ek almaz tamlanan ise”-ı,-i,-u,-ü” alır araya kaynaştırma harfi aldığı da olur.Yani”-sı,-si,-su,-sü,-nı,-ni,-nu,-nü” şeklinde de gelebilir.

      Burada yapmamız gereken tek şey iki ismin bir araya gelmesi ve tamlananın söylediğimiz eklerden birini almasıdır.

      “Ev  kedi “ iki isim bir araya geldi tabi bunlar şimdi pek alakalı görünmüyor kedi kelimesine uygun eki getirelim şimdi “ Ev kedisi ” görüldüğü gibi aralarında bir ilişki kuruldu ve kedi kelimesi tamlanan eki aldı böylece Belirtisiz isim tamlaması yapmış olduk.

Örnek:

Okula gele adam  kapı kolunu söktü sınıf içinde bulunan öğrencilere öğretmenimize söylememizi istedi.

Örnek:

Rüzgar etkisi , Masa örtüsü, Ayakkabı bağı,      Çocuk hırkası  vs.

 

2-Belirtili isim Tamlaması

Bu isim tamlaması belirtisiz isim tamlamasından farklı olarak tamlayan da ek alacak yani tamlayan “-ın,-in,-un,-ün,-nın,-nin,-nun,-nün” ekini tamlanan ise”-ı,-i,-u,-ü”-sı,-si,-su,-sü,-nı,-ni,-nu,-nü” eklerinden birini alacak.

“Ev  kedi “ iki isim bir araya geldi tabi bunlar şimdi pek alakalı görünmüyor ev ve  kedi kelimesine uygun eki getirelim şimdi “ Evin kedisi ” görüldüğü gibi aralarında bir ilişki kuruldu ve ev kelimesi tamlayan eki  kedi kelimesi de tamlanan eki aldı böylece belirtili isim tamlaması yapmış olduk.

 

 

Örnek:

Okula gele adam  kapının kolunu söktü sınıfın içinde bulunan öğrencilere öğretmenimize söylememizi istedi.

Örnek:

Masanın örtüsü,kalemin ucu,ayakkabının rengi,

   kumandanın tuşu,gözünün rengi vs.

  

      3-Zincirleme İsim Tamlaması

Buraya kadar hep iki isimden bahsettik zincirleme isim tamlamasında ise en az üç isim bir araya gelerek aralarında anlam ilişkisi kurması gerekiyor yani iki isim bir araya gelmişe orada zincirleme isim tamlamasından bahsedemeyiz.

“Ev  kedi  göz“ üç isim bir araya geldi tabi bunlar şimdi pek alakalı görünmüyor bunların aralarında ilişki kurabilmesi için ekler gelecek (tamlayan ve tamlanan ekleri)“ Evin kedisinin gözü ” ya da  Ev kedisinin gözü ” görüldüğü gibi aralarında bir ilişki kuruldu böylece zincirleme isim tamlaması yapmış olduk.

Zincirleme isim tamlaması içinde en az iki isim tamlaması olduğu görülür.

 

Örnek:

Okula gele adam sınıf kapının kolunu söktü sınıfın içindeki  öğrencilere öğretmenimize söylememizi istedi.

Örnek:

Serüven romanlarının okuyucu,masa örtüsünün rengi,sicil dosyasının kapak rengi  vs.

 

 

4-Takısız İsim Tamlaması

Bu tamlamaya kimileri sıfat tamlaması der biz burada bunu yine de öğreneceğiz ola ki soru gelirse yapabilmek için.

Takısız isim tamlamasında her iki isim de ek almaz  peki nasıl bulacağız o zaman iki yolu var bulmak için

  1. Tamlayan tamlananın neden yapıldığını yani hammaddesini belirtir.

    Çelik kapı  burada kapıya sen neden yapıldın ya da senin hammadden nedir diye soru sorduğumuzda tamlayan çelikten diye cevap veriyor bu yüzden takısız isim tamlaması diyoruz.

Örnek:

Tahta masa, demir kapı, taş duvar, naylon kap vs.

  1. Tamlayan tamlananın neye benzediğini belirtir.

    Melek yüz  bura da yüze soruyoruz sen neye benziyorsun tamlayan hemen  melek cevabını veriyor böylece takısızı isim tamlaması yapmış oluyoruz.

Örnek:

Arslan asker,tilki çocuk,zeytin göz vs.

 

İsim Tamlamalarıyla İlgili Bazı  Özellikler

  1. 1-Belirtisiz isim tamlaması sıfat tamlamasında sıfat görevini üstlenebilir.

    Kül  rengi          bulutlar  

    B.siz i. tamlaması       isim

    Nasıl bulutlar dediğimizde kül rengi cevabını alırız belirtisiz isim tamlaması ismin sıfatı görevini üstlenmiş oldu.

  2. 2-Belirtisiz isim tamlaması bir sıfat tarafından nitelenebilir.

    Soğuk             kış geceleri

    Sıfat            B.siz i. tamlaması   

    Nasıl kış geceleri dediğimiz de     soğuk  kelimesi cevabını alırız.

  3. 3-Belirtisiz isim tamlaması arasına başka sözcükler girmez.Ama çeşitli anlam ilişkisi kurabilir.

        a-Tamlayan tamlananın neden yapıldığını belirtir

               Vişne reçeli  , Vişne Şurubu 
  • Burada takısız isim tamlaması ile karıştırmayalım bura da hammaddesini değil neden yapıldığını belirtmiştir.

       b-Tamlayan tamlananın nedenini , sebebini belirtir.

          Sinir hastalığı ,uçak korkusu

       c-Tamlayan tamlanın çıkış yerini belirtir.

         Malatya kaysısı

      d-Tamlayan tamlanın niteliğini belirtir.

          Çayır yeşili

      e-Tamlanan tamlayanın neye özgü olduğunu belirtir.

                Ayakkabı boyası

  1. 4-Belirtili isim tamlamalarında tamlayan ile tamlanan arasına başka kelimeler girebilir.

    Kalemin sivri ucu     

           Başka bir kelime  

  2. 5-Belirtili isim tamlamalarında tamlayan ve ya tamlanan zamir olabilir.

    Onun      defteri       ,   öğrencilerin       u

  3. Tamlayan  Tamlanan      Tamlayan     Tamlanan

  4. 6-Belirtili isim tamlamalarında tamlayan düşebilir.

    Arkadaşı bize geldi.

    Aslında onun arkadaşı bize geldidir.  onun kelimesi düşmüştür. 

  5. 7-Tamlayan ile tamlanan yer değiştirebilir.

    Rengi           gözlerin beni benden alan.

    Tamlanan     Tamlayan       

    8-“-dan,-den “eki tamlayan eki yerine kullanılabilir.

               Öğrencilerden hangisi

    Aslında öğrencilerin hangisi dir.”-den” burada “–in” eki yerine kullanılmıştır.

    9-Bir tamlayan birden fazla tamlanana bağlanabilir.

    Ağacın   dalı,rengi,yaprağı

    tamlayan     tamlanan

     10- Birden çok tamlayan bir tamlanana  bağlanabilir.

    Masanın,kalemin,kapının        rengi

    Tamlayan                                 tamlanan

     


Yorumlar - Yorum Yaz