İslamiyet Etkisindeki Türk edebiyatı
İslamiyet’in etkisiyle ortaya çıkan edebiyattır.Türklerin islamı kabul etmesiyle eserlerde de İslam’ın etkisini görmekteyiz. İslam’ın etkisiyle Türklerde yaşayış dünya görüşü de değişmiş ve bunlarda eserlere yansımıştır.Eserler Hakaniye lehçesiyle yazılmıştır.İslamiyet’in etkisiyle Türk edebiyatında olmayan yeni nazım biçimleri de Türk edebiyatına girmiştir.Bu dönemde özellikle Karahanlılar Türk dilini korumuş ve gelişmesine katkıda bulunmuştur.
Bu dönemdeki önemli eserler şunlardır.
1-Kutadgu Bilig
2-Divanü lügati’t Türk
3-Atabet ül Hakayık
4-Divan ı Hikmet
1-Kutadgu Bilig
→ Yusuf Has Hacib tarafından yazılmıştır.
→ Kutlu bilgi ya da mutluluğa giden yol anlamına gelmektedir.
→ Eser 1071 yılında yazılmıştır.
→ Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Han’a sunulmuştur.
→ Türk edebiyatında mesnevi tarzında yazılan ilk eserdir.
→ 6645 beyitten oluşmaktadır.
→ Aruz vezniyle yazılmıştır.(ilk aruzla yazılan eserdir)
→ Türk edebiyatına özgü şiirler de vardır.
→ Alegorik (sembolik) bir eserdir.
→ Devlet yönetimin nasıl olması gerektiğini anlatmıştır.
→ Eserde şu kişiler vardır ve temsil ettikleri kişiler şunlardır.
Aytogdı : Mutluluğu
Güntogdı : Doğruluk
Ögdilmiş : İlim ve aklı
Odgurmuş : Akıbeti
2-Divan ü lügati’t Türk
→ Türkçe sözcüklerin toplandığı yer demektir.
→ 1072-1074 yıllarında yazılmıştır.
→ Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılmıştır.
→ Türkçenin Arapçadan geri olmadığını göstermek için yazılmıştır.
→ Türk edebiyatının ilk sözlüğü özelliğini taşır.
→ Türkçe dilbilgisi özellikleri de eserde görülmektedir.
→ 7500 Türkçe kelimenin açıklaması Arapça olarak verilmiştir.
→ Türklerin o dönemdeki yaşayışları dili ve kültürü hakkında da bilgiler içermesi açısından önemlidir.
→ Atasözlerine ,deyimlere,destanlara,ve Türk şiiri örneklerine de rastlamaktayız.
→ Eserde o döneme ait Türklerin yaşadığı yeri gösteren bir Türk haritası da bulunmaktadır.
3-Atabet ül Hakayık
→ Edip Ahmet Yükneki tarafından yazılmıştır.
→ Hakikatlerin eşiği anlamına gelir.
→ 11.ve 12. yy da yazılmıştır.
→ Eser dini içerikli bir eserdir.
→ Eser Sipehsalar Mehmet Beye sunulmuştur.
→ Öğretici (Didaktik ) metin özelliği taşır.
→ Eserde Ayet ve hadisler bulunmaktadır.
→ Dörtlüklerle yazılmıştır.(mani şeklinde kafiyelenmiştir. Ayrıca eserde Allah ve din büyüklerinin anlatıldığı yerler gazellerle yazılmış ve bunlar gazel tarzıyla kafiyelenmiştir.)
→ Eser aruz vezniyle yazılmıştır.
→ Eser iyi insan olmayı anlatır.
→ Eserde Allah,peygamber ve dört halifenin övüldüğü bölüm vardır.
4-Divan ı Hikmet
→ Hikmetli sözlerin toplandığı yer demektir.
→ 12. yy da yazılmıştır.
→ Hoca Ahmet Yesevi tarafından yazılmıştır.
→ Eser hece ölçüsüyle yazılmıştır.(eserde aruz veznini ile yazılan gazelleri de görmekteyiz.)
→ Dörtlüklerle yazılmıştır.Bu dörtlüklere hikmet adı verilmiştir.
→ Yarım uyak,redif ve cinaslarla yazılmıştır.
→ 7,11 ve 12’li hece ölçüsü kullanılmıştır.
→ Eserde Türkçenin yanında Arapça ve Farsça sözcükler de vardır.
→ Eser Didaktik tarzda yazılmıştır.
→ Eser Dini içeriklidir.
→ Peygamberlerin mucizeleri ,evliyaların kerametleri ve hayatları (menkıbeleri) anlatılır.
→ Yesevi tarikatı kurmuş ve burada dini anlatmaya çalışmıştır.
Dede Korkut Hikayeleri
(Kitab-ı Dede Korkut)
→ Eser destan geleneğinden halk hikayeciliğine geçişin ürünüdür.
→ Eser nazım nesir karışık yazılmıştır.
→ Eserin asıl adı Kitab-ı Dede Korkut Ala Lisan-ı Taife-i Oğuzan’dır.
→ Eser bir önsöz ve 12 hikayeden oluşmaktadır.
→ Oğuzların yaşayışı hakkında bilgi verir.
→ Hakaniye lehçesiyle yazılmıştır.
→ Hikayelerdeki kahramanlar yüksek tabakadandır.
→ Eserde yer yer olağanüstü olaylara rastlanır.
→ Dili sade ve akıcıdır.
→ Eserin yazarı belli değildir.
→ Her hikayede Dede Korkut adında herkes tarafından saygı duyulan yaşlı , bilge bir kişi bulunmaktadır.
→ Eser sözlü geleneğin ürünüdür sonradan yazıya geçirilmiştir.
→ Eserin 2 nüshası vardır.Birisi Almanya’da ikincisi ise Vatikan’da bulunmaktadır.
→ Bulunduğu dönemdeki Türklerin yaşayışı,hayata bakışı,örf ve adetleri hakkında bilgi vermesi bakımından önemlidir.
→ 1916 yılında Kilisli Rıfat Bilge yayımlamıştır.
→ Muharrem Ergin Dede korkut üzerine araştırma yapmıştır.